Μετατραυματικό Στρες στην Παιδική Ηλικία και στον Ενήλικα

Μετατραυματικό Στρες στην Παιδική Ηλικία και στον Ενήλικα: 

Επιπτώσεις, Θεραπευτικές Προσεγγίσεις και Ψυχολογική Διάσταση

1. Εισαγωγή
Το μετατραυματικό στρες (Post-Traumatic Stress Disorder – PTSD) αποτελεί μία από τις πιο συχνές και πολυσύνθετες ψυχικές διαταραχές που αναπτύσσονται μετά από έκθεση σε τραυματικά γεγονότα. Ενώ μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, η μορφή και η ένταση των συμπτωμάτων διαφοροποιούνται σημαντικά μεταξύ παιδιών και ενηλίκων. Η έγκαιρη αναγνώριση και παρέμβαση είναι κρίσιμη, καθώς το PTSD συνδέεται με σοβαρές ψυχολογικές, κοινωνικές και σωματικές συνέπειες.

2. Ορισμός και Διαγνωστικά Κριτήρια
Σύμφωνα με το DSM-5 (American Psychiatric Association, 2013), το PTSD αναπτύσσεται ύστερα από άμεση ή έμμεση έκθεση σε γεγονός που περιλαμβάνει πραγματικό ή απειλούμενο θάνατο, σοβαρό τραυματισμό ή σεξουαλική βία. Τα κύρια συμπτώματα περιλαμβάνουν:
- Επανάληψη βιώματος του τραύματος (flashbacks, εφιάλτες)
- Αποφυγή ερεθισμάτων που συνδέονται με το γεγονός
- Αρνητικές αλλαγές στις γνωστικές και συναισθηματικές λειτουργίες
- Συμπτώματα αυξημένη εγρήγορση και αυξημένης αντιδραστικότητας

Στα παιδιά κάτω των 6 ετών, τα κριτήρια διαφοροποιούνται, με έμφαση σε συμπεριφορές παιχνιδιού που αναπαριστούν το τραυματικό γεγονός, αυξημένο άγχος αποχωρισμού και παλινδρόμηση σε προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια.

3. Επιδημιολογία και Παράγοντες Κινδύνου
Η επίπτωση του PTSD ποικίλλει ανάλογα με τον τύπο και τη σοβαρότητα του τραύματος. Στην παιδική ηλικία, οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν:
- Επαναλαμβανόμενη έκθεση σε ενδοοικογενειακή βία ή κακοποίηση
- Απώλεια γονέα ή σημαντικού προσώπου
- Φυσικές καταστροφές και πόλεμοι
- Παραμέληση και χρόνια φτώχεια

Στους ενήλικες, σημαντικοί παράγοντες κινδύνου είναι η έκθεση σε πολεμικές συγκρούσεις, σοβαρά ατυχήματα, σεξουαλική βία και επαγγελματική έκθεση (π.χ. στρατιωτικοί, διασώστες).

4. Κλινική Εικόνα και Διαφορές Ανά Ηλικία
Σε ενήλικες, η κλινική εικόνα χαρακτηρίζεται κυρίως από έντονες αναμνήσεις του γεγονότος, συναισθήματα ενοχής ή ντροπής, κοινωνική απόσυρση, ευερεθιστότητα και διαταραχές ύπνου.
Στα παιδιά, τα συμπτώματα εκδηλώνονται συχνά μέσα από το παιχνίδι, τη σωματοποίηση (π.χ. πόνους χωρίς οργανική αιτία), παλινδρόμηση σε προηγούμενες συμπεριφορές (π.χ. νυχτερινή ενούρηση) και διαταραχές στην επίδοση και συμπεριφορά στο σχολείο.

5. Επιπτώσεις στην Ψυχολογία και στην Υγεία
Οι επιπτώσεις του PTSD μπορεί να είναι βραχυπρόθεσμες ή μακροχρόνιες:
- Ψυχολογικές: κατάθλιψη, άγχος, διαταραχές προσωπικότητας, αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές
- Κοινωνικές: δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, κοινωνική απομόνωση, μειωμένη εργασιακή απόδοση
- Σωματικές: αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης, διαταραχές ανοσοποιητικού, χρόνια σωματικά νοσήματα
- Νευροβιολογικές: αλλαγές στον ιππόκαμπο, στην αμυγδαλή και στον προμετωπιαίο φλοιό

6. Θεραπευτικές Προσεγγίσεις
Οι σύγχρονες κατευθυντήριες οδηγίες (APA, NICE, WHO) συνιστούν:
- Ψυχοθεραπεία πρώτης γραμμής: TF-CBT, Prolonged Exposure Therapy, Cognitive Processing Therapy, EMDR
- Φαρμακοθεραπεία: SSRIs ως επικουρική θεραπεία, κυρίως όταν η ψυχοθεραπεία δεν επαρκεί. Στα παιδιά η χρήση φαρμάκων γίνεται με προσοχή.
- Ειδικές παρεμβάσεις για παιδιά: εμπλοκή γονέων και εκπαιδευτικών, ψυχοεκπαίδευση οικογένειας, ασφαλές περιβάλλον.

7. Πρόληψη και Υποστηρικτικό Πλαίσιο
Η πρόληψη εστιάζει στην έγκαιρη ανίχνευση των συμπτωμάτων, την παροχή ψυχολογικής υποστήριξης άμεσα μετά το τραυματικό γεγονός και την εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας και εκπαίδευσης.

8. Συμπεράσματα
Το μετατραυματικό στρες επηρεάζει βαθιά την ψυχική και σωματική υγεία. Η έγκαιρη διάγνωση, οι επιστημονικά τεκμηριωμένες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις και η ενίσχυση του υποστηρικτικού περιβάλλοντος είναι κρίσιμες.

9. Βιβλιογραφία
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5η έκδ.). Washington, DC: Author.
- Ασημακοπούλου, Β. (2018). Ψυχολογικές συνέπειες τραυματικών εμπειριών στην παιδική ηλικία. Ελληνικό Περιοδικό Ψυχολογίας, 15(2), 45–60.
- Καραδήμας, Ε. (2016). Κλινική Ψυχολογία: Θεωρία και Πράξη. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
- Κουρκούτας, Η., & Γιοβανούδη, Μ. (2012). Παρεμβάσεις σε παιδιά με τραυματικές εμπειρίες. Σύγχρονη Εκπαίδευση, 170, 112–125.
- National Institute for Health and Care Excellence (NICE). (2018). Post-traumatic stress disorder. NG116.
- World Health Organization. (2013). Guidelines for the management of conditions specifically related to stress. Geneva: WHO.

 

ANASTASIA IGNATIADOU

Life coach NLP

The academy of modern applied psychology